بخشی از متن پاورپوینت مقداد بن عبدالله سيوري :
فاضل مقداد
فاضل مقداد دانشمندی محقق, پژوهشگری ژرف اندیش, صاحب نظری توانا در دانش‌ها کلام, فقه, اصول,معانی بیان, قرآن, حدیث و منطق و دارای تألیفات ارزشمندی است که نزد دانشمندان شیعه و سنی شهرتی فراوان دارد.
نکته مهم و قابل توجه در مورد این دانشمند آن است که وی با این که نزد دانشمندان اسلامی, شهرتی خاص دارد واو را به علم, فضل و عظمت شأن می‌ستایند, کتابهای متنوعش را در اقصی نقاط کشورهای اسلامی شناسانده‌اند و در برابر علوّ مرتبت او سر تعظیم فرود آورده‌اند, ولی از شرح حال وی به ویژه از دوران کودکی, کیفیت تحصیل, ویژگی‌های اخلاقی, خدمات فرهنگی و اجتماعی, تعداد دقیق استادان و شاگردان و دیگر شئون زندگی وی مطالب زیادی در دست نیست و برخی نویسندگان تنها به این که او (سیوری), (اسدی), (غروی), شاگرد شهید اول و دارای چند اثر و شاگر می‌باشد, بسنده کرده‌اند.
[1] کنز العرفان, ج 1, مقدمه, ص 4.
حتی شرح حال نویسان بعضی از آثار ارزشمند وی مثل (اللوامع الالهیه) و (نضد القواعد) را نام نبرده‌اند. از این رو, نویسنده (بهجه الامال) می‌گوید: (عجب آن است که شرح حال نویسان این مرد, لوامع و نضد القواعد را از جمله کتابهای او ذکر نکرده‌اند.)
[2] بهجه الامال, ج 7, ص 91.
فهرست مندرجات
1 - خاندان2 - لقب‌ها
3 - تحصیلات
4 - استادان و مشایخ
5 - تألیفات
5.1 - آثار کلامی فاضل مقداد
5.2 - آثار فقهی فاضل مقداد
6 - مدرسه مقداد سُیُوری
7 - شاگردان
8 - دیدگاه‌ها
9 - وفات
10 - پانویس
11 - منبع
خاندان
فاضل مقداد یا فاضل سُیوری از فقیهان بزرگ قرن نهم هجری است. پدرش, عبدالله بن محمّد, جدّش, محمّد فرزند حسین, جد اعلای او, حسین فرزند محمّد و کنیه‌اش, ابوعبدالله است.
[3] روضات الجنات, ج 7, ص 171
[4] ریحانه الادب, ج 4, ص 282
[5] ریاض العلما, ج 5, ص 216
[6] الکنی و الالقاب, ج 3, ص 7
جدّ مادری فاضل مقداد, رکن الدین محمّد فرزند علی استرآبادی جرجانی, مترجم (فصول نصیریه) خواجه نصیر, از فارسی به عربی است. فاضل مقداد, در کتابهای (ارشاد الطالبین) و (الانوار الجلالیه) خود, با لفظ (جدّی) و (الجدّ الحمید), به این مسأله تصریح می‌کند.[7] اللوامع الالهیه فی المباحث الکلامیه, مقدمه, ط ـ بح.
رکن الدین محمد استرآبادی از متکلمان بزرگ و شاگرد علامه حلی بود. وی دارای آثار فراوانی است, از جمله: روضه المحققین, الارشارات فی علم البلاغه (المعانی و البیان و البدیع) ؛ اشراق اللاهوت فی شرح الیاقوت فی علم الکلام و ا لمباحث العربیه فی شرح الکافیه الحاجبیه.
[8] اعیان الشیعه, ج 9, ص 425.
خاندان مقداد از دانشمندان عرب نجف اشرف هستند, که نسب آنها به قبیله بنی اسد می‌رسد. اهالی بنی اسد, که شیعه بودند, نزدیک رود فرات عراق می‌زیستند.
از میان این طایفه, دانشمندان, ادیبان و امیران فراوانی برخاسته‌اند. بسیاری از دانشمندان حلّه نیز این طایفه هستند. بسیاری از خانواده‌های مقیم نجف اشرف از جمله خانواده مقدادی منتسب به این طایفه هستند. از این رو فاضل مقداد را (فاضل مقداد اسدی) نیز گفته‌اند.
[9] ماضی النجف, ج 3, ص 377.
لقب‌ها
وی به اعتبار محل تولدش به (سُیُوری) مشهور است.
[10] بهجه الامال, ج 7, ص 93 و ریحانه الادب, ج 4, ص 283.
سُیُور قریه‌ای است واقع در نزدیکی شهر حلّه عراق. از آنجا که (سیور) از توابع حلّه است, او به حلّی هم منتسب شده است.[11] الکنی و الالقاب, ج 3, ص 7
[12] ریاض العلما, ج 5, ص 216
[13] مفاخر اسلام, ج 4, ص 379.
به وی (مشهدی) و (غروی) نیز گفته می‌شود. چون حضرت علی ـ علیه السلام ـ در نجف به شهادت رسید و (مشهد) در زبان عربی به معنای محلّ شهادت است. نجف اشرف در بین مردم عراق, به (مشهد) مشهور است. از آن جا که فاضل مقداد در نجف اشرف سکونت داشت و در همان جا وفات کرد, به (مشهدی) و (غروی) شهرت پیدا کرد.[14] اللوامع الالهیه, ص بح و روضات الجنات, ج 7, ص 171.
فقیهان و دانشمندان اسلامی لقب‌های فراوانی به مقداد سیوری داده‌اند. آنان به اعتبار فضل, علم, و نقش مؤثر وی در احیا و پاسداری از فرهنگ دین, او را (فاضل), (شرف الدین), (علّامه), (محقق), (مدقق) و ... نامیده‌اند.
[15] ریحانه الادب, ج 4,ص 282
[16] ارشاد الطالبین, ص 8 (مقدمه)
[17] تنقیح المقال, ج 3, ص 245
[18] الکنی و الالقاب, ج 3, ص 7
[19] روضات الجنات, ج 7, ص 171
تحصیلات
فاضل مقداد تحصیلات مقدماتی علوم اسلامی را در شهرهای حله و بغداد به پایان رساند و برای ادامه تحصیل, به شهر مقدس نجف اشرف رفت و تحصیلات عالی فقه و اصول و کلام را در آن حوزه دنبال نمود.
[20] مفاخر اسلام, ج 4, ص 379.
وی از دانش و معارف فقیهان و دانشمندان بزرگ آن دیار مقدس, بهره‌های فراوان برد.[21] ماضی النجف و حاضرها, ج 1,ص 85 و ج 3, ص 380.
[22] ماضی النجف و حاضرها, ج 3, ص380.
فاضل مقداد با کوشش فراوان در راه تحقیق, پژوهش و طی مراحل اعلای دانش و فضل, جامع علوم عقلی و نقلی شد و به درجه عالی اجتهاد رسید و متصدّی مقام مرجعیت تقلید گشت.
[23] کنز العرفان, ج 1, ص 4 (مقدمه)
[24] نضد القواعد, ص 7, (مقدمه)
استادان و مشایخ
در کتابهای معتبر علم تراجم, غیر از شهید اول (محمد بن جمال الدین مکی), شیخ و استادی برای فاضل مقداد ذکر نکرده‌اند. بعضی از شرح حال نویسان معاصر در کتابهای خود, یادآور شده‌اند که فخرالمحققین (محمد بن حسن بن یوسف بن علی بن مطهر حلی), سید ضیا الدین عبدالله الاعرجی و سید عمیدالدین از استادان و مشایخ فاضل مقداد بوده‌اند.
[25] ماضی النجف, ج 3, ص 380.
فاضل مقداد از مشهورترین شاگردان و تربیت یافتگان مکتب فقهی شهید اول است.
[26] الکنی و الالقاب, ج 3, ص 7.
[27] روضات الجنات, ج 7, ص 171.
[28] ریاض العلما , ج 5, ص 216.
[29] ریحانه الادب, ج 4, ص 283.
[30] فوائد الرضویه, ص 267.
[31] لغتنامه دهخدا, ج 10, ص 14942.
[32] الامل الامل, ج 2, ص 325.
[33] تنقیح المقال, ج 3, ص 345.
که از او حدیث نقل کرده است وی بسیاری از آثار خود را در شرح و تکمیل و آرا و نظرات فقهی شهید اول, به رشته تحریر درآورده است, مثل: کتاب (قواعد الفقهیه) که آن را به نحو خوبی ترتیب و دسته بندی کرده و اسم آن را (نضد القواعد) گذاشته است. او مجموعه پرسشهای خود را از شهید اول در (المسائل المقدادیه) گردآوری نمود.[34] روضات الجنات, ج 7, ص 15.
[35] کنز العرفان, ج 1, مقدمه, ص 6.
تألیفات
فاضل مقداد در سایه نبوغ و علوم سرشار خود, کتابهای فراوانی را به رشته تحریر درآورد, که از زمان خویش تاکنون, جزو ذخیره‌های علمی جهان اسلام به شمار می‌رود.
[36] مفاخر اسلام, ج 4, ص 379.
وی پژوهشگر, ژرف اندیش, نویسنده, ادیب, نظریه‌پردازی, نو آور و دارای ذوقی لطیف و ذهنی تیزبین رود. از این رو, تألیف‌های وی در نهایت نیکویی بیان, اتقان و استحکام معنا می‌باشد. او در تألیفات خود, از آخرین دستاوردهای تحقیقاتی و پژوهش خود, که شامل روشهای نوین علمی, به ویژه در رشته‌های فقه و تفسیر می‌باشد, استفاده کرده است. آثار ارزشمند او جزو منابع معتبر و مهم فقهی, قرآنی, ادبی و روایی است و مورد استفاده عالمان و فقیهان است.[37] کنز العرفان, مقدمه, ص 10.
علامه مجلسی (ره), در (بحار الانوار) دو کتاب (کنز العرفان فی فقه القرآن) و (ارشاد الطالبین الی نهج المسترشدین) فاضل مقداد را از جمله منابع خود در تألیف و تدوین بحار الانوار, شمرده و آنها را از کتابهای کلامی بسیار نافع, به ویژه در بحث امامت می‌داند.
[38] بحار الانوار, ج 107, ص 169.
شیخ حر عاملی کتاب (ارشاد الطالبین) را یکی از منابع کتاب (اثبات الهداه) معرفی کرده است.
[39] ارشاد الطالبیین, ص 25 مقدمه.
نویسنده روضات الجنات در مورد کتاب (اللوامع الالهیه) فاضل مقداد, می‌گوید: این کتاب از بهترین کتابهایی است که در فنّ کلام, از جهت نظم ظاهری و استحکام باطنی, نوشته شده است. کتاب (التنقیح الرائع) وی نیز از متین‌ترین کتابهای فقه استدلالی, دارای بیان شیوا و مشتمل بر اطلاعات مفید و ارزنده است.
[40] روضات الجنات, ج 7, ص 172.
آثار وی که بسیاری از آنها هنوز چاپ نشده و به صورت نسخه‌های خطی در کتابخانه‌های معتبر بزرگ موجودند,
[41] نضد القواعد, مقدمه, ص 12.
عبارتند از:1. آداب الحج.
2. الاربعون حدیثاً.
3. الادعیه الثلاثون.
4. ارشاد الطالبین الی نهج المسترشدین.
5. الاعتماد فی شرح رساله واجب الاعتقاد.
6. الانوار الجلالیه فی شرح الفصول النصیریه.
7. تجوید البراعه فی شرح تجرید البلاغه.
8. تفسیر مغمضات القرآن.
9. التنقیح الرائع من المختصر الشرائع.
10. جامع الفوائد فی تلخیص القواعد.
11. رساله فی وجوب مراعاه العداله فی من یأخذ حجه النیابه.
12. شرح الالفیه للشهید.
13. شرح سی فصل خواجه نصیر در علم نجوم و تقویم.
14. شرح مبادی الاصول للعلامه.
15. الفتاوی المتفرقه.
16. کنز العرفان فی فقه القرآن.
17. اللوامع الالهیه فی المباحث الکلامیه.
18. المسائل المقدادیه.
19. النافع یوم الدین فی شرح باب حادی عشر.
20. نضد القواعد فی شرح القواعد.
[42] روضات الجنات, ج 7, ص 171.
[43] ریحانه الادب, ج 4,ص 283.
[44] فوائد الرضویه, ص 667.
[45] الامل الامل, ج 2, ص 325.
[46] ایضاح المکنون, ص 229.
[47] بهجه المقال, ج 7, ص 90.
[48] ریاض العلما, ج 5, ص 217.
[49] الکنی و الالقاب, ج 3, ص 7.
[50] الذریعه, ج 18, ص 159.
[51] تنقیح المقال, ج 3, ص 245.
21. التحفه الناجیه فی التقربات الالهیه.
[52] مقدمه‌ای بر فقه شیعه, ص 153.
این عالم فرزانه بر بلندای قله معارف دینی قرار گرفته است و فقیهان و دیگر اندیشمندان دین در برابر اندیشه‌های نوگرایانه او سر تعظیم و تکریم فرود آورده‌اند. بهترین دلیل بر این مدعا, تألیف‌ها و تصنیف‌های ارزشمند این دانشمند گرانمایه است که پر از پژوهش‌های دقیق و نوآوریهای فراوان است. وی جامع علوم عقلی و نقلی و در رشته‌های مختلف علوم, مثل: کلام, فقه, تفسیر, اصول, حدیث, معانی و بیان, اثرهای جاودانی از خود به یادگار گذاشته است.
فاضل مقداد پژوهش‌های فراوان در علم کلام انجام داد. وی از جمله کسانی است که ارکان این علم را استوار و در تهذیب و تنقیح آن از افکار نادرست, کوشش‌های بسیاری نمود.
او برای علم کلام, که علم جهان بینی است, ارزش فوق العاده‌ای قائل بود. وی بیش از پژوهش در مسائل فرعی به پژوهش در مسائل کلامی و تألیف کتاب در آن زمینه‌ها می‌پردازد.
وی در ابتدای کتاب (الانوار الجلالیه) به این مطلب چنین تصریح می‌کند: از آن جا که علم کلام در بین دانش‌ها, از نظر دلیل و برهان مطمئن‌تر و از نظر بیان, روشن‌تر و از نظر موضوع, شریف‌تر و از نظر اصول و فروع, کامل‌تر است, تقدم آن بر سایر دانش‌ها, لازم و ضروری است.
[53] اللوامع الالهیه.
نیز در مقدمه کتاب فقهی (نضد القواعد), بعد از آن که علم کلام را, از موهبت‌های بزرگ خداوندی می‌شمارد, می‌گوید:(بعد از آن که خداوند توفیق نوشتن کتاب (اللوامع الالهیه فی مباحث الکلامیه) را به من داد, لازم دیدم که باید به دنبال آن, به نوشتن کتاب در مورد مسائل فقهی و فروع دین که یکی از دو موهبت بزرگ خداوند است, بپردازم.)
[54] نضد القواعد, ص 4.
فاضل مقداد در زمینه علم کلام, اثرهای متعددی دارد که شرح حال نویسان و دانشمندان علوم مختلف آنها را توصیف کرده و یا منبع کتابهای خود قرار داده‌اند.
[55] روضات الجنات, ج 7, ص 172.
[56] ریاض العلما, ج 5, ص 216.
آثار کلامی فاضل مقداد
1. النافغ یوم الحشر: که شرح (باب حادی عشر) علامه حلی (متوفا: 726 هـ . ق.) است شرح‌های بسیار بر باب حادی عشر علامه حلی نوشته شده است که از میان آنها, شرح فاضل مقداد, بیش از دیگر شرحها, مورد توجه اهل علم و تدریس در حوزه‌های علمیه قرار گرفته
[57] موسوعه النجف الاشرف, ج 6, ص 293 و 325 و 369.
[58] موسوعه النجف الاشرف, ج 6, 325.
[59] موسوعه النجف الاشرف, ج 6, ص 369.
و بارها چاپ شده است. از این شرح,ترجمه‌های متعددی به فارسی صورت گرفته که معروفترین آنها, (الجامع فی ترجمه النافع), است که توسط محمّد علی حسینی شهرستانی (متوفا: 1344 هـ . ق) انجام شده است. هم چنین این شرح به زبان انگلیسی برگردانده شده, که در سال 1928 م در شهر لندن چاپ شده است.
[60] النافع یوم الحشر, مقدمه, ص 16-17.
2. الانوار الجلالیّه: این کتاب شرح (فصول نصیریه) فصول نصیریه کتابی است کوچک, در موضوع اصول عقاید و با زبان فارسی نگارش شده است و مؤلف آن خواجه نصیر الدین طوسی است. این کتاب به وسیله محمد رکن الدین جرجانی استرآبادی, جد مادری فاضل مقداد از فارسی به عربی برگردانده شده و فاضل مقداد آن را شرح کرده است.
[61] نضد القواعد, مقدمه, ص 12.
3. ارشاد الطالبین: که شرح (نهج المسترشدین) نوشته علامه حلی است. این اثر کلامی در سال 792 هـ . ق به پایان رسیده است. این کتاب یکی از منابع کتاب (اثبات الهداه), نوشته شیخ حر عاملی
[62] اثبات الهداه, ج 1, ص 29.
و کتاب (بحار الانوار) نوشته علامه مجلسی,[63] . بحار الانوار, ج 107, ص 169.
می‌باشد.4. اللوامع الالهیه.
[64] روضات الجنات, ج 7,ص 172.
[65] ریاض العلما , ج 5, ص 216.
آثار فقهی فاضل مقداد
1. رساله آداب الحج.
2. نضد القواعد.
3. جامع الفوائد فی تلخیص القواعد.
4. کنز العرفان فی فقه القرآن.
5. التنقیح الرائع من المختصر النافع.
نویسنده روضات الجنات بر این باور است که کتاب فقهی (التنقیح الرائع) یکی از متقن‌ترین کتابهای فقه استدلالی است.
[66