بخشی از متن پاورپوینت مقتل هاي قرن چهاردهم :
مقتل نگاری قرن چهاردهم
در صد سال اخیر نیز مقتل نویسی همچنان کانون توجه مورخان و نویسندگان مسلمان, به ویژه ایرانیان, بوده است. البته ویژگی برجسته نگاشتههای این عصر, آن است که در کنار برداشت تراژیک و عاطفی و احساسی که هم میراث نگاشتههای گذشته است و هم مقتضای این واقعه بزرگ, برداشت سیاسی از حرکت امام (علیهالسّلام) و توجه به بعد ظلم ستیزی واقعه عاشورا, نیز محل تاکید گروهی از نویسندگان و مورخان تاریخ عاشورا قرار گرفته که یکی از مهمترین عوامل این اقبال, درگیر شدن شیعیان با سیاست و در نتیجه, مبارزه و ظلم ستیزی آنان با حاکمان وقت بوده است. به تعبیر دیگر, در این قرن نگاشتههای مربوط به این واقعه, متاثر از شرایط و مقتضیات حاکم, به ویژه جنبش عدالتخواهی و مشروطه طلبی - که روح بیداری و آزادمنشی را در ایرانیان دمید - برداشت سیاسی از واقعه عاشورا را رقم زد و این برداشت, به ویژه در محافل مذهبی تجددخواه و نوگرا, جایگاه خاصی یافت و از آن زمان تاکنون, این برداشت با برداشت تراژیک یا حزن برانگیز و عاطفی - احساسی از این حادثه, دو قرائت مهم از حادثه عاشورا به حساب میآیند.
فهرست مندرجات
1 - مقاتل قرن چهاردهم1.1 - نفسالمهموم فی مصیبه سیدنا الحسین
1.1.1 - محتوای کتاب نفس المهموم
1.1.2 - گزارشهای غیر معتبر
1.2 - منتهی الامال فی تواریخ النبی والآل
1.3 - مقتل الحسین علیهالسّلام
1.4 - لواعج الاشجان فی مقتل الحسین
1.4.1 - محتوای کتاب
1.4.2 - ترجمه کتاب مذکور
1.5 - تاریخ سیدالشهدا علیهالسّلام
1.5.1 - فوائد خاتمه کتاب
1.5.2 - انتقاد از برخی مورخان
2 - پانویس
3 - منبع
مقاتل قرن چهاردهم
به هرتقدیر, در قرن چهاردهم چند اثر مهم درباره تاریخ قیام عاشورا و مقتل سیدالشهدا (علیهالسّلام), نوشته شده است که به سبب اهمیت آنها و توجه اهل منبر و وعظ به آنها, به معرفی و نقد و بررسی اجمالی آنها پرداخته میشود:
نفسالمهموم فی مصیبه سیدنا الحسین
حاج شیخ عباس قمی (1359ق/ 1319ش) این کتاب را به زبان عربی, نگاشته است. وی در این کتاب _بنا بر گفته خود_ کوشیده است تا بر اساس کتابهای معتبر گذشتگان, کتابی معتبر بنگارد. (چنان که خود گفته است: جمعته من الکتب المعتبره الی علیه الاعتماد و ال کون والاستناد)
[1] قمی, شیخ عباس, نفس المهموم, ص4, تحقیق رضا استادی.
بیشتر مطالب این اثر, نقل قولهاست و مباحث تحلیلی و نقد و بررسی در آن, چندان به چشم نمیخورد.محتوای کتاب نفس المهموم
این کتاب دارای یک مقدمه, پنج باب _که هر باب دارای فصلهای متعدد است_ و یک خاتمه است. مقدمه کتاب, کوتاه و درباره ولادت امام حسین (علیهالسّلام) شده است.
باب نخست درباره مناقب امام حسین (علیهالسّلام), پاداش گریستن بر او, لعن کشندگان او و اخباری درباره شهادت اوست.
باب دوم, که مفصلترین باب کتاب است, درباره قیام آن حضرت و شهادت او و یاران و خاندانش است و در آن, وقایع روز تاسوعا و عاشورا با تفصیل بیشتر بیان شده است.
باب سوم درباره حوادث پس از شهادت آن حضرت است؛ مانند ربودن جامه شهدا, غارت خیمهها, دفن اجساد شهدا, ورود اهل بیت (علیهالسّلام) به کوفه, خطبه حضرت زینب در این شهر, و فرستادن سرهای شهدا به شام.
باب چهارم درباره حوادث خارق العادهای است که پس از شهادت حضرت, روی داده است؛ همانند گریستن آسمان و زمین و مردم و فرشتگان در عزای حضرت و اشعاری که در سوگ وی سروده شده است.
باب پنجم به فرزندان و همسران امام و پاداش زیارت او و تعرض و ستم خلفا به قبر حضرت, اختصاص یافته است.
خاتمه درباره شرح حال توابین, قیام مختار و کشتن کشندگان امام حسین (علیهالسّلام) نه به دست وی و مرگ یزید است. مؤلف, این کتاب را در بیستم جمادی الثانی 1335 قمری (سالروز ولادت حضرت زهرا (علیهالسّلام)) به پایان رسانده است.
[2] قمی, شیخ عباس, نفس المهموم, ص607.
به پیوست نفس المهموم, کتاب نفثه المصدور فیما یتجدد به حزن یوم العاشور از همین مؤلف است که در آن بیشتر به مناقب امام حسین و یارانش پرداخته شده است. خاتمه این کتاب, اندرزهایی است که مؤلف به پیروی از استادش, محدث نوری در کتاب لؤلؤ و مرجان, به اهل منبر و تعزیه خوانان داده است. تاریخ پایان نگارش کتاب, یازدهم ذی قعده 1342 قمری (سالروز ولادت امام رضا (علیهالسّلام)) میباشد.
[3] قمی, شیخ عباس, نفس المهموم و نفثه المصدور, ص692, ترجمه محمد باقر کمرهای.
گزارشهای غیر معتبر
با وجود آنکه محدث قمی کوشش بسیار کرده است که اخبار و گزارشهای غیرمعتبر و ضعیف را در این کتاب نیاورد, برخی از آنها به این کتاب نیز راه یافته است. برای نمونه, گزارش چگونگی به میدان رفتن و نبرد حضرت عباس,
[4] قمی, شیخ عباس, نفس المهموم, ص336_ 337, تحقیق رضا استادی.
گزارش وداع امام (علیهالسّلام) با زنان اهل بیت (علیهالسّلام)[5] قمی, شیخ عباس, نفس المهموم, ص346.
جریان رفتن امام حسین (علیهالسّلام) با اسبش کنار شریعه فرات و تعارف کردن آب به یکدیگر,[6] قمی, شیخ عباس, نفس المهموم, ص355.
گزارش وداع دوم امام, (علیهالسّلام)[7] قمی, شیخ عباس, نفس المهموم, ص355.
نقل گزارش ابن شهر آشوب درباره کشته شدن 1950 نفر به دست امام (علیهالسّلام)[8] قمی, شیخ عباس, نفس المهموم, ص354.
و جریان مسلم جصاص (گچکار) و نان و خرما دادن کوفیان به کودکان اهل بیت (علیهالسّلام),[9] قمی, شیخ عباس, نفس المهموم, ص399_ 401.
از گزارشهای ضعیف و نامعتبر این کتاب, به حساب میآید.نفس المهموم, در دهههای اخیر, با مقدمه محقق محترم سیداحمد حسینی و تحقیق آیتالله رضا استادی, چاپ شده است. همچنین این اثر به فارسی ترجمه شده است. نخستین ترجمه آن با حواشی و تعلیقات ارزشمند, به خامه آیتالله ابوالحسن شعرانی با عنوان دمع السجوم ترجمه نفس المهموم چاپ شده است. ترجمه دیگر این کتاب و نیز کتاب نفثه المصدور به قلم آیتالله محمدباقر کمرهای با نام رموز الشهاده ترجمه کامل نفس المهموم و نفثه المصدور, چاپ شده است. افزون بر این, ترجمه اخیر با عنوان (در کربلا چه گذشت) نیز عرضه شده است.
منتهی الامال فی تواریخ النبی والآل
حاج شیخ عباس قمی (1359 ق/ 1319ش) این کتاب دوجلدی را درباره فضایل و مناقب و حوادث دوران زندگانی چهارده معصوم در چهارده باب تدوین کرده است که هر باب, اختصاص به یک معصوم دارد. جلد نخست آن, از زندگی پیامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) تا زندگی امام حسین (علیهالسّلام) و جلد دوم از زندگی امام سجاد (علیهالسّلام) تا امام دوازدهم (علیهالسّلام) را شامل میشود.
باب پنجم که مربوط به امام حسین (علیهالسّلام) است, نسبت به بابهای دیگر, حجیمتر است و حدود یک پنجم کتاب را دربرمیگیرد. این باب دارای چهار مقصد و یک خاتمه است و هر مقصد دارای چندین فصل است. مقصد اول که چهار فصل است, درباره ولادت آن حضرت و برخی از مناقب وی و برخی از اخبار درباره ثواب گریستن بر حضرت و اخباری درباره شهادت وی است. مقصد دوم که دارای هفت فصل است, به قیام آن حضرت از آغاز تا ورود به کربلا و شهادت مسلم بن عقیل و دو کودکش پرداخته است. مقصد سوم که پنج فصل است, از ورود امام حسین (علیهالسّلام) به کربلا تا شهادتش است. مقصد چهارم که دارای دوازده فصل است, به وقایع پس از شهادت امام (علیهالسّلام) و بردن اسرا به شام و کوفه و خطبههای امام سجاد (علیهالسّلام) و حضرت زینب و دیگران تا بازگشت اهل بیت (علیهالسّلام) به مدینه و نیز برخی از مراثی درباره آن حضرت و نیز معرفی فرزندان امام (علیهالسّلام) پرداخته است. خاتمه درباره مطالبی از قبیل اهمیت برپایی مجالس عزاداری و انتقاد از وضعیت روضه خوانی و عزاداری و چنان که در نفس المهموم نیز نگاشته است, پند و اندرزهایی به اهل منبر و ذاکران مصائب امام حسین (علیهالسّلام) است. تاریخ پایان نگارش کتاب, شب 23 رمضان سال 1350 قمری است.
[10] قمی, شیخ عباس, منتهی الآمال, ج3, ص2148, تحقیق ناصر باقری بیدهندی.
با وجود آنکه این اثر, پس از نفس المهموم و در دهه آخر زندگی مؤلف نوشته شده و حاصل آخرین مطالعات, تاملات و بررسیهای وی است, بخش مربوط به امام حسین (علیهالسّلام) و گزارش قیام عاشورا _که مورد بررسی این نگاشته است_ از نقل گزارشهای ضعیف, مصون نمانده است. از این رو برخی از گزارشها همانند گزارش چگونگی به میدان رفتن و نبرد حضرت عباس,
[11] قمی, شیخ عباس, منتهی الآمال, ج2, ص882_ 885.
گزارش وداع امام (علیهالسّلام) با زنان اهل بیت (علیهالسّلام),[12] قمی, شیخ عباس, منتهی الآمال, ج2, ص887_ 888.
جریان رفتن امام حسین (علیهالسّلام) با اسبش کنار شریعه فرات و تعارف کردن آب به یکدیگر[13] قمی, شیخ عباس, منتهی الآمال, ج2, ص898_ 899.
گزارش وداع دوم امام (علیهالسّلام),[14] قمی, شیخ عباس, منتهی الآمال, ج2, ص899_ 900.
[15] مجلسی, محمد باقر, جلا العیون, ص374.
[16] واعظ کاشفی, روضه الشهدا , ص433.
نقل گزارش ابن شهرآشوب درباره کشته شدن 1950 نفر به دست امام (علیهالسّلام)[17] قمی, شیخ عباس, منتهی الآمال, ج2, ص897.
و جریان مسلم جصاص,[18] قمی, شیخ عباس, منتهی الآمال, ج2, ص936_ 938.
از منقولات ضعیف و غیرمعتبر این کتاب هستند.با این وجود, این اثر از آثار کم نظیر و ارزشمند در روایت تاریخ عاشوراست. از این رو از این نگاشته, استقبال بسیار شده و تاکنون چاپهای متعدد و گوناگونی از آن به بازار عرضه شده است. در سالهای اخیر, یک چاپ سه جلدی با تصحیح و تحقیق آقای ناصر باقری بیدهندی, منتشر شده که بهترین چاپ است. همچنین این کتاب تاکنون دو بار به