بخشی از متن پاورپوینت مقتل نگاري قرن هشتم تا چهاردهم :
پاورپوینت مقتل نگاري قرن هشتم تا چهاردهم
تذکر این نکته ضروری است که سه قرن هشتم, نهم و دهم, دوره افول مقتل نویسی و عاشورانگاری است و به جز موارد معدودی که گزارش شده, آثار مهمی در این سه قرن, تدوین و نگارش نشده و اگر هم نگاشته شده باشد, افزون بر آنکه خود ان آثار موجود نیستند, نام و نشانه‌ای هم از آنها در نگاشته‌های بعدی ثبت نشده است. اوج مقتل نویسی در این دوره مربوط به قرن چهاردهم است. البته روند تاریخی مقتل نویسی در قرن دوازدهم و سیزدهم یکسان بوده است.
فهرست مندرجات
1 - مقاتل قرن هشتم2 - پنج نگاشته مهم درباره عاشورا
2.1 - البدایه والنهایه
2.1.1 - پیشینه مؤلف
2.1.2 - خرده‌گیری بر شیعه
2.1.3 - اعتراف به حوادث خارق‌العاده
2.2 - تسلیه المجالس وزینه المجالس
2.2.1 - تدوین کتاب مذکور
2.2.2 - مجالس مربوط به امام حسین
2.3 - بحار الانوار
2.4 - مقتل الامام الحسین علیه‌السّلام
2.5 - قمقام زخاز وصمصام بتار
3 - پانویس
4 - منبع
مقاتل قرن هشتم
با توجه به آنکه از قرن هشتم به بعد, بخشی از نگاشته‌های تاریخ عاشورا, برگرفته از همان اخبار و گزارش‌های کهن درباره واقعه عاشورا است, و بخش دیگر, نقل‌ها و گزارش‌هایی است که ماخذ چندان معتبری ندارد, ارائه فهرستی مفصل از این نگاشته‌ها, که از قرن دوازده به این سو رو به افزونی داشته است افزون بر آنکه کم فایده است از حوصله این نگاشته هم بیرون است تا چه رسد به اینکه تک تک آنها معرفی شوند.
از این رو در این بخش از نوشتار, ابتدا به معرفی پنج اثر که در این دوره نگاشته شده, و هریک به نوعی در گزارش تاریخ عاشورا اهمیت داشته است, می‌پردازیم و سپس چند اثر مهم را که نقش مهمی در ارائه چهره تحریف گونه از حادثه عاشورا داشته‌اند, شناسایی و معرفی می‌کنیم.
پنج نگاشته مهم درباره عاشورا
چنان که گفته شد, اگرچه پرداختن به بسیاری از نگاشته‌های این دوره, تلاشی وقت‌گیر و کم‌فایده است, برخی از نگاشته‌های این مقطع, ویژگی‌ها و امتیازات ویژه‌ای دارند که معرفی اجمالی آنها, مفید و در مواردی, لازم است که در ادامه, به آنها می‌پردازیم:
البدایه والنهایه
ابن کثیر از مورخان شافعی مذهب در گزارش خود از قیام امام حسین (علیه‌السّلام), بیشترین اخبار خود را در این باره, از تاریخ طبری به اختصار, نقل کرده است.
[1] ابن کثیر, البدایه و النهایه, ج8, ص156 230, تحقیق مکتب تحقیق التراث.
افزون بر این, او از برخی از مقاتل همانند مقتل احمد بن حنبل,[2] ابن کثیر, البدایه و النهایه, ج8, ص206.
[3] ابن کثیر, البدایه و النهایه, ج8, ص216.
ابن ابی الدنیا,[4] ابن کثیر, البدایه و النهایه, ج8, ص218.
بغوی[5] ابن کثیر, البدایه و النهایه, ج8, ص217.
و محدثانی چون شعبی[6] ابن کثیر, البدایه و النهایه, ج8, ص 173.
و یعقوب بن سفیان[7] ابن کثیر, البدایه و النهایه, ج8, ص174.
[8] ابن کثیر, البدایه و النهایه, ج8, ص183.
گزارش‌هایی را آورده است.پیشینه مؤلف
او چون شاگرد ابن تیمیه
[9] سید کاظم موسوی بجنوردی و دیگران, دایرهالمعارف بزرگ اسلامی, ج4, ص511.
(728ق), که فرقه وهابیت برخاسته از اندیشه‌های اوست, بوده است, از افکار ستیزه جویانه وی با شیعه, تاثیر پذیرفته و از این رو در نگاشته خود, بر شیعه به دلیل عزاداری برای امام حسین, خرده گرفته و این کار را ریا دانسته است![10] ابن کثیر, البدایه والنهایه, ج8, ص220 221, تحقیق مکتب تحقیق التراث.
وی حتی پا را از این هم فراتر گذاشته و در جایی از اثرش, با عنوان (قصه الحسین بن علی و سبب خروجه من مکه فی طلب الاماره و...)
[11] ابن کثیر, البدایه و النهایه, ج8, ص160.
برداشت و تفسیر تحریف آمیز و وارونه از اهداف و انگیزه قیام امام حسین (علیه‌السّلام) ارائه کرده و حضرت را همانند انسان‌های بی‌ایمان قدرت طلب و ریاست خواه دانسته که نهضت خود را به انگیزه طلب حکومت و دستیابی به قدرت, برپا داشته است! او با این سخن, به این قیام الهی و دینی, ماهیتی سیاسی_دنیوی داده است.خرده‌گیری بر شیعه
افزون بر این, او گزارش حوادث سال 61 قمری مربوط به قیام امام حسین (علیه‌السّلام) را با عنوان (وهذه صفه مقتله ماخوذه من کلام ائمه هذا الشان لا کما یزعمه اهل التشیع من الکذب) آغاز کرده و با این تعبیر, ناهمسویی و تقابل خود را با شیعه نشان داده است. وی در این قسمت, اگرچه همان گزارش‌های طبری را آورده است, در پایان آن, از اینکه طبری, اخبار ابومخنف شیعی را آورده _در حالی که احادیث او نزد ائمه اهل سنت به رغم شمرده شدن وی از محدثان اهل ضبط, ضعیف شمرده شده است_ بر او خرده گرفته و افزوده است که اگر طبری و امثال او, چنین اخباری را درباره قیام عاشورا نیاورده بودند, او آنها را بیان نمی‌کرد؛ هرچند در برخی از آنچه که آورده, مناقشه و نظر است.
[12] ابن کثیر, البدایه و النهایه, ج8, ص220.
اعتراف به حوادث خارق‌العاده
همچنین ابن کثیر, اگرچه عقوبت دنیوی کشندگان امام حسین (علیه‌السّلام) را پذیرفته و بر این باور است که افراد اندکی جان سالم از آن بدر بردند,
[13] ابن کثیر, البدایه و النهایه, ج8, ص220.
حوادث خارق العاده پس از شهادت امام حسین (علیه‌السّلام), از قبیل سرخی آسمان و باریدن خون از آن, کسوف خورشید, جاری شدن خون از دیوارهای کاخ ابن زیاد و... را منکر شده و با آنکه اعتراف کرده که طبرانی و حاکم نیشابوری اخباری را در این باره آورده‌اند, مدعی شده است که شیعه, چنین احادیث دروغین آشکاری را جعل کرده است[14] ابن کثیر, البدایه و النهایه, ج8, ص219.
پیداست که این گونه داوری, ناشی از تعصب آموی و ضد شیعی اوست و ارزش علمی ندارد.تسلیه المجالس وزینه المجالس
تسلیه المجالس وزینه المجالس اثر سید محمد بن ابی طالب حسینی موسوی حائری کرکی (متوفای قرن دهم) می‌باشد.
نویسنده این کتاب از دانشوران گمنام قرن نهم و دهم است. از تاریخ ولادت و وفات او, اطلاع چندانی در دست نیست؛ اما در جایی از این کتاب, از زیارت مرقد شریف رسول خدا: در سال 921 قمری یاد کرده است
[15] حسینی, محمد بن ابی طالب, تسلیه المجالس و زینه المجالس, ج1, ص212, تحقیق فارس تبریزیان و حسون کریم.
و در جای دیگر از همین اثر, از کتاب دیگرش به نام السجع النفیس فی محاوره الغلام (الدلام) و ابلیس یاد کرده[16] حسینی, محمد بن ابی طالب, تسلیه المجالس و زینه المجالس, ج1, ص50.
که به گفته آقابزرگ تهرانی, این کتاب در سال 955 قمری نگاشته شده است.[17] تهرانی, آقابزرگ, الذریعه الی تصانیف الشیعه, ج12, ص148.
بنابراین زمان نگارش تسلیه المجالس پس از سال 955 قمری است.تدوین کتاب مذکور
این کتاب در ده مجلس سامان یافته است که از این میان, مجلس اول (ج 1, ص53-139) و مجلس پنجم تا دهم (ج 2, ص85-548) درباره امام حسین (علیه‌السّلام) است. مجلس‌های دوم, سوم و چهارم, به ترتیب درباره پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم), امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) و امام حسن (علیه‌السّلام) است. بنابراین چون بیشتر این کتاب مربوط به امام حسین (علیه‌السّلام) است, به (مقتل الحسین نیز شهرت دارد.
[18] تهرانی, آقابزرگ, الذریعه الی تصانیف الشیعه, ج22, ص27.
[19] مجلسی, محمد باقر, بحارالانوار, ج1, ص21.
مؤلف, بدون تصریح به نام کتاب روضه الشهدا می‌گوید: (این اثر را همانند آن نگاشتم).
[20] حسینی, محمد بن ابی طالب, تسلیه المجالس وزینه المجالس, ج1, ص51, تحقیق فارس تبریزیان, حسون کریم.
اما با بررسی و مقایسه این نگاشته با روضه الشهدا , درمی یابیم که این اثر, نظم و تدوین روضه الشهدا را ندارد. البته از اندیشه و نگرشی که روضه الشهدا بر آن مبتنی است و بر اساس آ